Nüfus Etütleri Enstitüsü 1967 yılında, o tarihte Ankara’da kuruluşunu tamamlamış olan Hacettepe Üniversitesinin bünyesinde hayat bulmuş bir kurumdur. Enstitü, Üniversite ile eş zamanlı olarak, cesur ve öncü bir adım ile Hacettepe Üniversitesinin kurucu rektörü Prof. Dr. İhsan Doğramacı ve Enstitünün kurucu müdürü Prof. Dr. Nusret Fişek’in çalışmalarıyla kurulmuştur. İki tıp insanın kurduğu, yüzü sosyal bilimlere dönük bir kurumdur Nüfus Etütleri Enstitüsü.
Resmi belgelere göre Nüfus Etütleri Enstitüsünün kuruluşuna ilişkin çalışmalar 1966 yılında başlamıştır. Detaylı olarak yazılmış ve özenle korunmuş olan Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Genel Kurulu ve Yönetim Defterine göre, 4 Ağustos 1966’da Hacettepe Bilim Merkezi Toplantı salonunda Nüfus Etütleri Enstitüsünün ilk Genel Kurul Toplantısı yapılmıştır. Toplantıyı Hacettepe Bilim Merkezi Başkanı Prof. Dr. İhsan Doğramacı açmış ve 29 üyenin 17’sinin yer aldığı bu Genel Kurulda Enstitü statüsü okunduktan sonra 6 asıl 2 yedek üyeden oluşan bir yönetim kurulu seçilmiştir. Yönetim Kurulunun asıl üyeleri o zamanki unvanlarıyla Dr. Bozkurt Güvenç, Enver Ergun, Prof. Dr. Haluk Cillov, Dr. Turhan Oğuzkan, Dr. Şerif Mardin ve Dr. Rıdvan Özker olup Dr. Mediha Eldem ve Dr. Necat Erder yedek üyelerdir. Ayrıca, Prof. Dr. Arif Payaslıoğlu’nun Bilim Merkezi tarafından seçilmiş üye olduğu kayıtlardan anlaşılmaktadır. Yönetim Kurulu üyelerinde zaman içinde bazı değişiklikler olmuştur. Enstitü’nün idari işleyişi “İcra Kurulu” ve “Yönetim Kurulu” olarak iki kurul şeklinde belirlenmiştir. İcra Kurulu, müdür, müdür yardımcısı, genel sekreter, mali işler üyesi ve program üyesinden oluşmaktadır.
Enstitünün kuruluşunun gerçekleştirildiği Genel Kuruldaki üyelerin, neredeyse tüm çalışma alanlarını kapsayacak genişlikte tutularak farklı sektörlerin mensubu olmaları, Enstitünün çok disiplinli bir akademik yapı temelinde ve tüm kesimlere ulaşarak onların desteğini almak üzere planlandığını göstermektedir. Genel Kurul, bilim dünyasının önemli isimlerinin yanı sıra özel sektörden, kamu sektöründen, uluslararası kurumlardan, basın ve sivil toplumdan alanında isim yapmış kişilerden oluşan güçlü bir yapıdadır.
Genel Kurulda yapılan temenniler, kurulmakta olan Enstitünün kurumsal kimliğini ve felsefesini belirlemek yönünde ipuçları vermektedir. Örneğin, Enstitünün, Devlet Planlama Teşkilatı, gönüllü kuruluşlar ve ilgili dernekler ile sıkı işbirliği yapması dileği vardır. “Nüfus konusunda ciddi araştırmaların eksik” olduğu ve “bilhassa gelişen ülkelerde bu çeşit araştırmalara” olan ihtiyacın yanı sıra “demografi konusunda eğitime önem verilmeli” vurgusu da Enstitünün yapı taşları olacak dilekler arasındadır.
Hacettepe Nüfus Etütleri Enstitüsü 1967 Yılı Çalışma Raporunda, Enstitünün, 3 Temmuz 1966’da “Hacettepe Nüfus Etütleri Enstitüsü” adıyla, tüzel kişiliği haiz olarak kurulduğu belirtilmektedir. Bu gelişmeden bir ay sonra Ağustos 1966’da ilk Genel Kurul gerçekleştirilmiştir. 8 Temmuz 1967’de Hacettepe Üniversitesinin kuruluşunun tamamlanmasının ardından 28 Aralık 1967’de Enstitünün yönetmeliği Üniversite Senatosu tarafından kabul edilmiştir. 17 Temmuz 1971 tarihinde Enstitü yönetmeliği 13898 sayılı Resmi gazetede yayımlanmıştır. Daha sonra, Türkiye’de yükseköğretim sisteminin 1980’lerden itibaren değişmesi ile birlikte Enstitü de yeni işleyiş biçimi içinde yerini almıştır.
Nüfus Etütleri Enstitüsü, faaliyetlerini kuruluş misyonu çerçevesindeki üç temel hedef doğrultusunda planlamış ve faaliyetler akademik eğitim, araştırma ve nüfus konularında bilgi yaymak olarak ayrıştırılarak bu yönde bir yapılanmaya gidilmiştir. Başlangıçta, belgelerde belirtildiği gibi nüfus konuları ve sorunları üzerinde bilgi toplamak ve yaymak ile bu konularda halkı eğitmek üzerinde önemle durulan amaçlardır. Bu bağlamda, Enstitünün kuruluşu ile birlikte Haberleşme ve Dokümantasyon Merkezi de kurulmuştur. Ayrıca Halk Eğitimi Birimi ve Sosyal Araştırma Birimi de faaliyetleri gerçekleştirmek üzere oluşturulan diğer birimlerdir.
Haberleşme ve Dokümantasyon Merkezi ile halk eğitimi ve diğer yaygın eğitim hizmetlerinin doğrudan Enstitü tarafından idare edilmesi; araştırma ve eğitim programlarının ise Hacettepe Tıp ve Sağlık Bilimleri Fakültesi Mezuniyet Sonrası Yüksek Okulu ile ortaklaşa çalışılması düşünülmüştür.
Dokümantasyon Merkezi nüfus ve nüfusla ilgili konularda yayınlanan tüm yerli ve yabancı yayınları bir araya getirmek amacı ile hizmete devam etmiştir ve etmektedir. Halen Türkiye’de konusundaki tek dokümantasyon merkezidir. Merkez için özel olarak geliştirilen bir tasnif sistemine göre kataloglanmış ve 1999 yılında elektronik ortama geçirilmiştir ancak Dokümantasyon Merkezi’nin gelişen teknoloji kullanılarak yenilenme gereksinimi henüz sonuçlandırılamamıştır. Dokümantasyon merkezinde nüfus ve ilgili konularda 7000’in üzerinde kitap ve dokümanın yanı sıra Nüfus Etütleri Enstitüsünde yapılan bilim uzmanlığı ve doktora tezleri kataloglanmıştır.
Enstitünün başlangıç yıllarında bilim uzmanlığı derecesi “Nüfus Dinamiği” ismi ile verilmiştir. Daha sonraları, demografi, yükseköğretim sistemi içerisindeki bilim kolları arasında ayrı bir bilim dalı olarak tescil edilmiştir ve bu tescil “Teknik Demografi” ve "Ekonomik ve Sosyal Demografi” olmak üzere iki anabilim dalı üzerinden yapılmıştır. Uzun bir süre devam eden bu yapı, 2013 yılında tekrar değişmiştir. Çeşitli kurum ve kuruluşlardan gelen sosyal araştırma talepleri, dünya genelinde önemi artmaya başlayan veriye dayalı karar alma süreçlerinin kullanımının yaygınlaşması ve politika geliştirmeye yönelik ihtiyaçlar Enstitünün yeniden yapılanma gereğini ortaya çıkarmıştır. Yapılan dönüşüm ile "Teknik Demografi" ile "Ekonomik ve Sosyal Demografi" anabilim dalları "Nüfusbilim" anabilim dalı altında birleşmiştir. Ayrıca, Enstitünün araştırma konusundaki bilgi birikimi eğitim boyutuna taşınmış ve araştırma yöntemleri konusunda uzmanlaşmış bilim insanları yetiştirmek amacıyla "Sosyal Araştırma Yöntemleri" Anabilim Dalı kurulmuştur. Sosyal Araştırma Yöntemleri Anabilim Dalının kurulması ile birlikte nicel ve nitel araştırma yöntemlerini kullanarak, araştırma tasarlama, uygulama ve veri analizi konularında uzman yetiştirmeye başlanılmıştır. Nüfusbilim, Sosyal Araştırma Yöntemleri, Politika ve Strateji Çalışmaları anabilim dallarından Nüfusbilim Anabilim dalı ve Sosyal Araştırma Yöntemleri Anabilim dalı aktiftir. Enstitüde eğitim dili İngilizcedir.
Daha detaylı bilgi edinmek için Enstitümüzün tanıtım kitapçığını inceleyebilirsiniz.